Stian Hole, Morkels alfabet

Najnowsza autorska książka Stiana Hole, Morkels alfabet (Alfabet Morkela) opowiada o słowach i miłości. W obydwu przypadkach chodzi o odkrycia i oczarowania.

Opowieść zaczyna się od słowa, a dokładniej od słowa „Hei” (cześć), które bohaterka, znana z wcześniejszej książki Annas himmel http://trolleimisie.blogspot.no/2015/10/stian-hole-annas-himmel.html znajduje zapisane na kartce. Papier leży przyciśnięty kamieniem na zmarzniętej łące. I choć miejsce wydaje się dziwne i niesprzyjające korespondencji, kartka jest skierowana do Anny. Autorem wiadomości jest tytułowy Morkel, który chodzi do tej samej szkoły co dziewczynka. Po wymianie kilku listów bohaterowie spotykają się.

Morkel jest dość dziwnym chłopcem, unika szkoły i najczęściej spędza czas w lesie w swoim domku na drzewie. Zdecydowanie woli towarzystwo zwierząt niż ludzi.  Powodem tego jest zasygnalizowana przez autora (Hole to mistrz niedopowiedzeń) historia ojca Morkela, który jest złodziejem. Chłopiec przeżywa, więc dramat, w którym możemy się domyślać takich uczuć, jak wstyd, żal i bunt. Przyroda jest ratunkiem i ucieczką od rzeczywistości, w której chłopiec jest zapewne napiętnowany jako syn kryminalisty. Obroną Morkela jest również kreowanie swojego własnego świata.  Najważniejszą rolę odgrywa w nim tajemniczy alfabet, który dał tytuł książce.  Alfabet Morkela to słowa, które wycina on w korze drzewa. Wyrazy, które należą do niego, trochę rzadkie, staromodne, pociągające swoją urodą, brzmieniem. Anna zostaje zaproszona do tego świata i wkrótce dołącza swoje słowa do alfabetu, np. takie jak „piżmo”, „gęsia skórka”, „skrawek ziemi” (w języku norweskim wszystkie te słowa są jednowyrazowe).

Bohaterowie przeżywają fascynację słowami i… sobą. Przyjaźń przeradza się w pierwszą miłość. W tym młodzieńczym uczuciu jest radość, przyjaźń, potem rozstanie i odnalezienie. Wszystko to rozgrywa się na tle przyrody, choć słowo „tło” nie jest tu chyba właściwe. Natura odgrywa tu bowiem niezwykle ważną rolę, współgrając z uczuciami bohaterów.  Historia zaczyna się zimą, a kończy wiosną. Zaczyna się od nieśmiałej, trochę nieufnej przyjaźni, a kończy na rozkwitającej miłości.  Obumarcie i rozkwit to czytelny paralelizm między uczuciami bohaterów i naturą.

Temat pierwszej miłości został potraktowany oryginalnie, w sposób daleki od uproszczeń i sentymentalizmów. Morkels alfabet, podobnie jak wszystkie książki tego autora, wyróżnia się niezwykłym, poetyckim nastrojem. Hole kreuje go zarówno poprzez słowo i obraz. Słowo jest oszczędne, starannie dobrane i znaczące.  Ma raczej uruchamiać wyobraźnię czytelnika niż wypełniać ją gotowymi treściami. Podobnie jest z obrazem. Ilustracje norweskiego autora zasługują na szczególną uwagę, ponieważ to na nich opiera się według mnie w większej części międzynarodowy sukces tego autora.

Hole należy do tych rysowników, którzy tworzą „po jasnej stronie mocy”, że użyję takiego własnego metaforycznego określenia. Określenie to oznacza dla mnie ilustracje ładne, których głównym wyróżnikiem jest estetyka idąca w parze z wysokim poziomem artystycznym.  „Ładne” ilustracje nie są dziś wiodącym trendem w książce obrazkowej dla dzieci.  Dominują rysunki groteskowe i „charakterystyczne”.  W pewnym sensie można, więc powiedzieć, że Stian Hole jest rysownikiem konserwatywnym, jeśli chodzi o samą „ideę” ilustracji. Z drugiej strony, jeśli spojrzeć na stronę techniczną, to są to prace nowoczesne, w których norweski rysownik z dużą wprawą i wyobraźnią wykorzystuje technikę komputerową.

Technika, którą stosuje została pokrótce opisana np. w Store Norske Leksikon:
„Technikę ilustracji można opisać jako bezszwowy montaż cyfrowy. Hole przetwarza warstwa po warstwie zdjęcia i rysunki w Photoshopie. W ten sposób osiąga wizualny efekt, który przypomina zarówno fotografię, jak i dzieła surrealistyczne oraz fantastyczne”.
(„Illustrasjonsteknikken kan beskrives som sømløse, digitale montasjer. Hole bearbeider foto- og bildeutklipp, lag på lag, i Photoshop. Slik skapes et visuelt uttrykk som minner om fotografiet, men som samtidig er surrealistisk og eventyraktig”).
Efekty tej techniki są zaskakujące i oryginalne. Hole często wykorzystuje w swoich ilustracjach również odniesienia do kultury, tej popularnej i wysokiej, np. sławnych postaci lub znanych dzieł malarskich. (Pisała o tym m.in. Pani Zorro na swoim blogu http://znak-zorro-zo.blogspot.no/2011/01/stian-hole-wywiad.html ). W Annas himmel było owych popkulturowych smaczków dużo, natomiast Morkels alfabet jest tego prawie pozbawiony. Zamiast tego otrzymujemy ilustracje przedstawiające norweską przyrodę, nieprawdopodobne kolory pór roku, piękno zimy i światła, które jest inne całkiem inne od tego, które możemy zobaczyć np. w Polsce.

Dbałość o każdy element publikacji wyraża się również w liternictwie i wyklejkach książki, co wynika z tego, że Hole zajmuje się również projektowaniem książek innych autorów oraz grafiką użytkową.  Warto tu również dodać, że nad Morkels alfabet Hole pracował około dwóch lat, co jest dla niego standardowym czasem poświęcanym książce autorskiej. Trudno się, zatem dziwić, że efektem takiej pracy jest książka piękna, przemyślana i w jakiejś mierze „luksusowa”.

Jestem pewna, że Morkels alfabet znajdzie wielu małych i dużych czytelników nie tylko w Norwegii.

 

Stian Hole har fått mange priser for sitt forfatterskap for barn. Også Morkels alfabet har nydelige illustrasjoner og en tekst som kan forstås på mange måter.

Denne boka handler om ord, vennskap og første kjærlighet. Hovedpersonene er  ei jente og en gutt som hadde noen tunge opplevelser. Det er Anna fra Annas himmel http://trolleimisie.blogspot.no/2015/10/stian-hole-annas-himmel.html som mistet moren sin og Morkel, gutten som går på det  samme skole som Anna. Faren til Morkel er tyv. Derfor trives gutten ikke på skole. Han liker dyr, særlig fugler, bedre enn mennesker. Gutten har en trehytte i skogen og Anna  blir invitert der. Det betyr også at jenta er invitert til „Morkels verden”. Anna og Morkel begynner å bli venner og de forelsket i hverandre.
Men denne boka handler også om ord. Anna og Morkel er opptatt av ord og bokstaver. Morkel har skapt sin eget alfabet. Anne  tar gjerne del i dette.  De letter etter vakre, og  rare ord, slik som „gåsehud” og „musk”.
Stoffet i fortellinger er godt og burde være enklel å identifisere seg med store og små leserne. Teksten og illustrasjoner  spiller godt sammen. Det passer som hånd i hanske.  Hole bruker moderne illustrasjonsteknikk:  „Illustrasjonsteknikken kan beskrives som sømløse, digitale montasjer. Hole bearbeider foto- og bildeutklipp, lag på lag, i Photoshop. Slik skapes et visuelt uttrykk som minner om fotografiet, men som samtidig er surrealistisk og eventyraktig”. (Store norske leksikon).
I tillegg viser Hole den fantastiske norske naturen: fugler, skogen, snø og lys som er helt annerledes enn i andre deler av Europa.
Jeg er sikker på at Morkels alfabet fenger mange lesere, og ikke bare i Norge.

Stian Hole, Morkels alfabet, Cappelen Damm, 2015

Język/språk: norweski (bokmål)/ norsk (bokmål)
Grupa wiekowa/Alder: 10-12 lat/år

 

Stian Hole, Annas himmel

Annas himmel (Niebo Anny), jedna z ostatnich książek Stiana Hole, zadziwia pomysłami, wyobraźnią i doskonałością techniczną.

Polscy czytelnicy znają twórczość Stiana Hole z dwóch książek: Lata Garmanna i Ulicy Garmanna. Niektórzy uważają jednak, że pechowo stało się dla autora, że Garmann ukazał się nakładem FISO (Fundacji Inicjatyw Społecznie Odpowiedzialnych), a nie innego, większego wydawnictwa, które posiada lepszą dystrybucję. Jest w tym jakaś racja, ale myślę, że w niedalekiej przyszłości autor ten będzie lepiej znany w Polsce.

Obecnie jest to jeden z najciekawszych norweskich rysowników. Hole wypracował własny, rozpoznawalny i niepodrabialny styl. Jego książek nie sposób przeoczyć i pominąć.

 

Drogi Czytelniku, proponuję małą zabawę. Otóż przedstawię krótko treść i bohaterów Annas himmel, a potem poproszę cię, abyś wyobraził sobie, jak ta książka może wyglądać.

 

Bohaterami są tytułowa dziewczynka i jej tata. Tata jest bardzo zdenerwowany i smutny. Musi gdzieś zdążyć z córką na czas. Tymczasem Anna ociąga się. Okazuje się, że oboje idą na pogrzeb mamy.
A teraz, kiedy znasz treść, zamknij na chwilę oczy i wyobraź sobie książkę, które realizuje ten temat. Co widzisz? Pobądź z tym wyobrażeniem przez chwilę, zanim przeczytasz dalszą część recenzji.

Jeśli miałeś przed oczami ponurą historię w rodzaju Anielki, Naszej szkapy lub pokrewnego dzieła, to muszę cię rozczarować.  Stian Hole zrealizował ten temat całkiem inaczej.

Annas himmel to niezwykła opowieść o śmierci i stracie. Tytułowa bohaterka przenosi swój ból i w krainę fantazji. Wyrusza razem z tatą w magiczną podróż po niebie.  Wciągnięcie ojca w świat swojej wyobraźni spełnia podwójną rolę, terapeutyczną i filozoficzną. Terapeutyczną, ponieważ córka odrywa tatę od smutku, przynosi ulgę w jego cierpieniu. Filozoficzną, bo podróż stwarza okazję do zadania podstawowych pytań o Boga i życie po śmierci. Rozważania o tym, co dzieje się z mamą mają wymiar osobisty i uniwersalny (może mama dogląda rajski ogród? lub spędza czas w bibliotece Boga?). Podróż ojca i córki to również symbol wspólnego przeżywania śmierci najbliższej im osoby.

Więcej treści wyraża Hole w obrazie niż w tekście. Zaryzykowałabym nawet stwierdzenie, że tekst ukrywa, a obraz odkrywa. Obraz ma silniejszy wyraz, to w nim zawiera się opowieść o śmierci i emocje, jakie jej towarzyszą. Na przykład w ilustracji przedstawiającej Annę wchodzącą do pokoju mamy: na środku leży kartonowe pudło, buty, klucze, rozerwany naszyjnik, nadgryzione jabłko, widome znaki nieobecności, kogoś, kto jeszcze przed chwilą tu był.

 

Ale obraz opowiada także o niesamowitej podróży w inne światy, gdzie nie ma bólu i smutku. Kraina, którą odwiedza Anna i jej tata przypomina ulotną rzeczywistość snu.  Przestrzeń traci swoje zwykłe wymiary, niebo jest równocześnie morzem, morze niebem. W tej surrealistycznej krainie wszystko się może zdarzyć… i zdarza się. Odbicie taty w wodzie zadziwiająco przypomina białego królika z Alicji z Krainy Czarów. Bóg wygląda jak paw z tysiącem oczu na piórach.  Morze zaludniają postacie ze świata kultury i popkultury, np. Elvis lub Picasso. Zjawiają się także bohaterowie z wcześniejszych książek autora.

Annas himmel to książka w najdrobniejszych szczegółach przemyślana. Świadczy o tym np. interesująca  klamra kompozycyjna. Na pierwszym obrazku widzimy dziewczynkę na huśtawce, wiszącą głową w dół i smutnego tatę, który na nią czeka. Ostatnia ilustracja jest odwrotnością: tata z uśmiechem na twarzy huśta się, Anna stoi obok i głaszcze go po twarzy. Tekst mówi o tym, że bohaterowie wracają do realnej rzeczywistości, teraz córka popędza tatę i stwierdza, że muszą już iść.

 

Oryginalność i precyzja w realizacji pomysłu przypomina mi (na poziomie idei) barokowy koncept, który miał zadziwić i zaskoczyć odbiorcę. Książki norweskiego autora działają podobnie. Zaskakują pomysłami, wyobraźnią i doskonałością techniczną.  Hole stosuje interesującą technikę, jednak jej omówienie zostawiam sobie na następny raz, gdy napiszę o jego ostatniej książce autorskiej Mørkels alfabet.

Stian Hole tworzy rzeczy piękne i doskonałe. Jest obdarzony nieprawdopodobną  wyobraźnią. To bogactwo wprawia mnie w podziw. A jednak mam pewną wątpliwość, która nie daje mi sposkoju, czy doskonałość nie jest zbyt doskonała, a piękno nie jest zbyt piękne? Chodzi mi o to, czy niezwykłe bogactwo wyobraźni autora nie przytłacza wyobraźni czytelnika? Czy Hole zostawia miejsce dla wyobraźni dziecka?

Nie potrafię odpowiedzieć na to pytanie. Ale może ty, czytelniku, zechcesz się podzielić swoim zdaniem?

 

Stian Hole er en av mest prisvinnende barnebokforfattere i Norge. I Polen er han mest kjent for bøkene om Gammar. Garmanns sommer og Garmanns gate er oversatt til polsk og vakte stor oppmerksomhet i Polen.

Annas himmel handler om død og sorg. Hovedepersonene er en jente og hennes pappa. Uten at det nevnes direkte, skjønner vi at Annas mamma er død. Anna og pappa er på vei til sin mammas begravelse. Hole har lykkes å lage en emosjonell, viktig og vakre bok som passer både for store og små. Fortellinger har filosofiske og symbolske kvaliteter. Anna tar pappa sin med på en fantastisk reise over himmelen. Dette skaper muligheter for  å stille viktige eksistensielle spørsmål, slik som „Hvordan rekker Gud å holde øye med alle? ”, „Tror du det finnes noe på den andre siden av speilet? ”. Selvfølgelig, er det også spørsmål om hva som skjer med Annas mor etter døden. „Kanskje hun er ute og luker i paradis”?

 

Detalrike og stemninsfulle bildene av Hole åpner dører til  andre virkeligheten. Her møter vi både fanstastiske  og virkelige skapninger: fugler, fisk og mennesker (blant annet Elvis Presley og Pablo Picasso). Stian Hole har utmerket seg som talentfull forfatter og illustrator. Han sjonglere mellom fantasi og virkelighet, mellom filosofi og eventyr.  Kanskje ikke så rart at denne boka allerede er solgt til seks land.

 

Stian Hole, Annas himmel, Cappelen Damm, 2013

Język/språk: norweski (bokmål)/ norsk (bokmål)

Grupa wiekowa/Alder: 10-12 lat/år