Håkon Øvreås (tekst), Øyvind Torseter (ilustracje), Brune

Czytając uhonorowanego prestiżowymi nagrodami Bruna, zadawałam sobie pytanie, czy ta książka ma jakiekolwiek szanse na sukces w Polsce?

Brune otrzymał w roku 2013 trzy ważne nagrody: Nordisk råds barne- og ungdomslitteraturpris (Nordyckiej Rady w dziedzinie książki dziecięcej i młodzieżowej), Kulturdepartementets priser for barne- og ungdomslitteratur  (norweskiego ministerstwa kultury dla książki dziecięcej) oraz Norske Barne- og Ungdomsbokforfatteres debutantpris – Trollkrittet (norweską nagrodę Trollkrittet dla autorów książki dziecięcej – debiutantów). Był również nominowany do Brageprisen (nagrody przyznawanej przez Den norske Bokprisen). To mniej więcej tak jakby ktoś zgarnął w tym samym roku Oskara, Felixa i Złotą Palmę.

Na pierwszy rzut oka Bruno jest skandynawską wersją Mikołajka. Norweska książka jest skierowana do podobnej grupy wiekowej jak książka Goscinnego. To historia chłopca i dwójki jego przyjaciół, którzy pewnego dnia postanawiają zostać superbohaterami, aby zemścić się na chłopakach z sąsiedztwa, którzy zniszczyli budowany przez nich domek. Podobieństwa z francuską książką dotyczą również wieku bohaterów, roli zabawy i przyjaźni w ich życiu. Postacie dorosłych, w szczególności rodzice są opisywani z punktu widzenia dziecka, a więc dokładnie tak jak we francuskim pierwowzorze. Dorośli zachowują się dziwnie i mówią rzeczy dla dzieci niezrozumiałe. Dwa światy – dziecięcy i dorosły spotykają się, ale raczej bez nadziei na zrozumienie.
Z francuskim pierwowzorem łączą również norweską książkę zabawne rysunki; nieco komiksowe, operujące głównie kreską, w przeważającej części czarno-białe, lub używające w oszczędny sposób barwy: najczęściej plamy w odcieniach żółci, brązu i błękitu.

I na tym podobieństwa z Mikołajkiem się kończą, ponieważ norweska książka w przeciwieństwie do francuskiej jest… dość poważna. Chłopięce i dziewczyńskie żarty oraz przemiana w superbohaterów mają na celu zemstę na chłopakach z sąsiedztwa. „Zabawę”, która polega na przemalowywaniu rowerów winowajców na różne kolory, zaczyna Rune, który pewnego wieczora przemienia się w Brune. Brun – to po norwesku brązowy, więc jak łatwo się domyśleć, Rune „ozdabia” rowery niegrzecznych chłopców brązową farbą.
Wszystkie wydarzenia rozgrywają się w czasie, gdy umiera dziadek Brune. I jest to klucz do zrozumienia książki. To opowieść o śmierci dziadka, przygotowaniach do pogrzebu, pogrzebie i tym, jak sobie z tym radzi, a właściwie nie radzi małe dziecko. Ucieczka w krainę fantazji, ale i kłamstwa (ale czy kłamstwo nie jest fantazją, a fantazja kłamstwem?) jest przekonująca psychologicznie. Cierpienie dorosłych, mamy i taty chłopca jest pokazane w sposób oszczędny i wiarygodny.

Dlaczego jednak widzę małe szanse na sukces tej książki w naszym kraju? Jest tu parę klocków, które mogą nie spodobać się w Polsce, np. dziecięce dyskusje o Biblii, negatywna postać pastora i jego syna, postępowanie małych przyjaciół, w którym zemsta i kłamstwo nie są poddane refleksji. Ale mogę się mylić. Bo przecież wszystko to pokazane jest z perspektywy dziecka, które nie rozumie wielu spraw świata dorosłych. I jeśli się to zauważy i przyjmie taki punkt widzenia, a także pogodzi z tym, że współczesne książki są „ z zasady antypedagogiczne”, to wtedy trzeba przyznać, że jest to wartościowa pozycja dla małego czytelnika. A nawet optymistyczna, skoro na ostatniej stronie zmarły dziadek daje Brune parę dobrych rad, jak odbudować zniszczoną chatkę.

Norwescy krytycy uzasadniając przyznanie Brune głównej nagrody w kategorii najlepsza książka roku 2013 napisali, że wypełnia on pustą przestrzeń między publikacjami dla najmłodszych czytelników a książkami dla młodzieży. Zwrócili także uwagę na pełne wyrazu ilustrację Øyvinda Torsetera. Podkreślili humor i przemieszanie elementów realistycznych z fantastycznymi. To ostatnie odzwierciedla według mnie ważny prąd w literaturze dziecięcej - realizm magiczny, który z literatury dorosłej coraz silniej przenika do książek dla najmłodszych czytelników. I jak widać w niektórych przypadkach przynosi to całkiem udane efekty.

Håkon Øvreås, Brune, illustrert av Øyvind Torseter, Gyldendal, 2013.

Język norweski (bokmål).

På norsk: Brune av Håkon Øvreås og Øyvind Torseter ble tildelt  Kulturdepartementets Litteraturpris og Norske Barne- og Ungdomsbokforfatteres debutantpris – Trollkrittet. Den ble også nominert til Brageprisen. Jeg peker på noen likheter og uligheter mellom Brune og Nicolai av Sempé og Goscinny og lurer på hva fanget juryens oppmerksomhet?  Brune er en morsom og underfundig tekst. Boken handler  om vennskap,  død og savn. Øvreås balanserer mellom det realistiske og det fantastiske. Brune representerter magisk realisme i barnelitteratur som har blitt godt kjent som en litterær sjanger. Dessuten er det veldig fint samspill mellomTorseters tegninger og Øvreås’ teksten.