Per Dybvig, Jegeren. En fortelling fra skogen

Wielu norweskich krytyków uznało Jegeren za na najlepszą norweską książkę obrazkową roku 2015. W swojej ocenie nie stronią od takich przymiotników, jak: piękna, odkrywcza i genialna. Czym Jegeren zasłużył sobie na tak pochlebne opinie?

Zacznijmy od kilku faktów. Książka jest autorskim projektem Pera Dybviga znanego i nagradzanego ilustratora książek dla dzieci i dorosłych. Jest on m.in. autorem ilustracji do omawianej przeze mnie serii Reven og grisungen http://trolleimisie.blogspot.no/2015/11/bjrn-f-rrvik-per-dybvig-ill-reven-og.html

Tytuł Jegeren. En fortelling fra skogen należy przetłumaczyć jako Myśliwy. Opowieść z lasu.

Książka otrzymała główna nagrodę w konkursie na Najpiękniejszą Książkę Roku przyznawaną przez Graffil (Stowarzyszenie norweskich rysowników i grafików).

Grupa docelowa odbiorców została określona przez wydawcę jako „15+”, co oznacza książkę allalder bildeboka, czyli publikację obrazkową przeznaczoną dla wszystkich grup wiekowych. W praktyce oznacza to jednak książkę dla dorosłych czytelników. Mamy tu więc do czynienia z kolejnym przykładem norweskiej książki obrazkowej dla dorosłych. O gatunku tym pisałam już wcześniej, recenzując Dette snakker man bare med kaniner om http://trolleimisie.blogspot.no/2016/02/anna-hoglund-dette-snakker-man-bare-med.html

Określenie „książka obrazkowa dla dorosłych” oznacza najczęściej ambitny projekt artystyczny. I tak jest w tym przypadku. Jegeren jest jedną z najambitniejszych książek obrazkowych, jakie miałam okazję przeczytać.  Na tak wysoki poziom artystyczny oraz edytorski (książka jest pięknie wydana w ogromnym formacie 23 x 36 cm, papier Munken Print White o gramaturze 150g) miał wpływ fakt, że publikacja dostała dofinasowanie w wysokości 80 000 kr z funduszu Norweskiej Rady Kultury (Norsk kulturrådet). Ten rodzaj wsparcia zapewnia i umożliwia wydawanie w Norwegii książek na wysokim poziomie artystycznym. Prawdę powiedziawszy na tak wysokim poziomie, o jakim większość autorów innych krajach może marzyć.

Poziom artystyczny ilustracji jest mistrzowski, każdy z obrazków mógłby się znaleźć w renomowanej galerii sztuki na całym świecie

Ilustracje pochłonęły mnie bez reszty, przyznaję, że nie mogłam się od nich oderwać. Każdy obrazek zasługuje na uwagę. Czarno-białe ilustracje są wykonane cienkim piórkiem i tuszem, dowodząc maestrii i nieprawdopodobnej precyzji autora. Są one również piękne, Dybli tworzy bowiem własny świat, którego bohaterami są głównie futerkowe zwierzęta. I choć przypominają one zające, psy i ptaki, to w rzeczywistości są hybrydycznymi zwierzętami. Nie mają jednak nic wspólnego z dziwacznymi i nieudanymi hybrydami zwierzaków, jakie często możemy oglądać w internecie. Norweski rysownik jest inteligentny i subtelny. Bez trudu przekonuje czytelników, że jego zwierzęta mogłyby istnieć i mieszkać w lesie.

Ponieważ przy pierwszym spojrzeniu na tę książkę oczarowała mnie uroda i „puchatość” bohaterów oczekiwałam więc  równie „miękkiego” tekstu. Spotkało mnie jednak rozczarowanie, które lepiej nazwać pozytywnym szokiem. „Miękkie” ilustracje są zderzone z bardzo „twardym” tekstem. Zresztą ilustracjom też należy się przyjrzeć dokładniej, aby dostrzec niepokojące szczegóły, które umykają przy pierwszym, nieuważnym kontakcie z książką.

Skromny objętościowo tekst został zapisany odręczną czcionką w dole lewej rozkładówki, nieparzystej strony. Opisuje on stosunki i prawa panujące w lesie: dziwne, które mają się nijak do praw naszego świata. I dlatego nie dziwi fakt, że książka zyskała sobie jeszcze jeden przymiotnik: surrealistyczna. Niektórzy krytycy zwrócili również uwagę na poetykę filmu noir, która wyraża się tu poprzez: krótkie zdania, sekwencje rodem ze starych filmów kryminalnych i przemoc. Ilość przemocy, broni, a także tortur jakimi poddają się zwierzęta i ludzie (a właściwie postacie humanoidalne) jest znacząca. I właśnie to w połączeniu ze „słodziakowatością” zwierzątek wyrywa czytelnika z poczucia bezpieczeństwa i pewności.

W mojej opinii jest to cecha dobrej poezji i wybitnych dzieł sztuki. Ich zadaniem jest wstrząśnięcie, poruszeniem czytelnikiem, które wyrywa z uśpienia i samozadowolenia. W mojej opinii wszelkie takie „wyrwania” sprzyjają myśleniu.

Książka Dybviga sprowokowała mnie do postawienia paru pytań: Czy nasze wyobrażenia na temat zwierząt nie są zbyt schematyczne i ograniczone? Czy tylko człowiek wnosi do świata przemoc? Czy można usunąć z natury przemoc? Czy reguły, które rządzą naszą kulturą są „jedynie słuszne”? Co decyduje, że się im poddajemy?

Jeśli chodzi o twórczo wykorzystane przez autora inspiracje, to oprócz wspomnianych filmów noir, można tu wskazać twórczość Samuela Becketta. Do tych inspiracji autor głośno się nie przyznaje, jednak podczas promocji książki, która było połączona z wystawą ilustracji, powiedziano również o  pewnej rycinie z XVI wieku. Chodzi tu o drzeworyt ucznia Dürera, Georga Pencza: Hasen fangen die Jäger z roku 1535, która przedstawia „świat na opak”, w którym myśliwy jest wieszany na szubienicy przez zające. A może wcale nie jest to świat na opak, tylko wymierzenie słusznej kary? Jako przeciwniczka polowań, mogłabym przyjąć ten punkt widzenia. Oczywiście muszę przyznać, że zające nie są tak miłe i sympatyczne, jak w bajkach dla dzieci. Ale, jak już pisałam, mamy tu do czynienia z propozycją dla dorosłych czytelników. Dodałabym, dla dorosłych i myślących odbiorców.

Jegeren. En fortelling fra skogen er den første boken Per Dybvig både har tegnet og forfattet. Men Dybvig er den prisvinnende og kjente illustratøren som  står bak bøker om Reven og grisungen. http://trolleimisie.blogspot.no/2015/11/bjrn-f-rrvik-per-dybvig-ill-reven-og.html

Jegeren er ikke en barnebok.  Dette er en bildebok for voksne. Bildebøker for voksne er ny  og interresante litteratur tendends som har begynt på 1990-tallet. Jeg har skrevet om Dette snakker man bare med kaniner om  av Anna Höglund. http://trolleimisie.blogspot.no/2016/02/anna-hoglund-dette-snakker-man-bare-med.html

Jegeren ble tildelt prisen Årets Vakreste Boka 2015 av Graffil. Juryen sier:

„Her var det enstemmig begeistring i juryen. Vi ble overveldet over de fantastiske illustrasjonene som kan virke som en sjanger for seg. Formatet og papirvalget gjør at tusjtegningene oppleves som tegnet rett i boken og vi får følelsen av et originalt kunstverk. Det virker ikke som om bildene er skalert opp eller ned, men at det er slik de har blitt tegnet. Vi får en forsmak allerede på omslaget. Den håndskrevne teksten utdyper illustrasjonene og understreker håndverket; selv kolofonen er en fryd for øyet. En fin detalj er fargen på forsatspapiret. Bildene illustrerer den surrealistiske fortellingen og de spenner fra det brutalt makabre til det vakre; fra det mørke til det håpefulle. De er tilsynelatende tilfeldig plassert på siden og den direkte, nervøse streken får figurene til å tre fram på arket og leve fritt. Hvert oppslag blir som et eget poetisk verk. En forunderlig og gripende fabelbok som ikke minner om noe vi har sett før.”

Jeg er helt enig med juryen. Jeg vil gjerne legge til et par ord. Jegeren er en surrealistisk, poetisk og tankevekkende fortelling. Den kan leses som dyskopi: historie om verden i ferd med å ødelegge seg selv. Dessuten boka er inspirert av film noir, Samulet Becktets virke og  tresnitt fra 1500-tallet av en av Albrecht Dürers elever, Georg Pencz Hasen fangen die Jäger.

„I et forord til utstillingen peker redaktøren for bildeboka, Geir Nummedal, på at Dybvigs kunstneriske produksjon de senere år har som forlegg et tresnitt fra 1500-tallet av en av Albrecht Dürers elever, Georg Pencz: «Hasen fangen die Jäger» fra 1535. Det allegoriske bildet viser en jeger som henges opp i et tre. Verdensbildet er snudd på hodet. Byttet hevner seg på jegeren i en verden der harer oppfører seg som mennesker. I bildet ligger en nøkkel til Dybvigs kunstneriske univers, som han de senere år har utforsket gjennom flere utstillinger og tegnede animasjonsfilmer. Det er bilder langt fra hans illustrasjoner for barn til andre forfatteres tekster, selv om den rufsete og nervøse streken fra Bjørn F. Rørviks bøker om Reven og Grisungen av og til kan skimtes”.

(Anne Schäffer , Jeger i målgruppefella http://www.barnebokkritikk.no/jeger-i-malgruppefella/#.VzcE8I9OJ9A).

Georg Pencz, Hasen fangen die Jäger, 1535.

Den absurde, vakre og litt voldsomme fortellingen vekker mange spørsmål som engasjerer og gir noe å tenke videre på. For eksempel: Hva tenker vi om dyr? Kanskje tenker vi altfor skjematisk og begrenset? Hva er egentlig ondskap? Er det bare mennesker som skape ondskpap og vold?

Jegeren. En fortelling fra skogen gjorde sterk inntrykk på meg.

Per Dybvig, Jegeren. En fortelling fra skogen, Cappelen Damm 2015.

Język/språk: norweski (bokmål)/ norsk (bokmål)

Grupa wiekowa/Alder: 15+ lat/år