Pojęcie „książka obrazkowa” u większości
czytelników uruchamia skojarzenie z kolorową publikacją dla małych dzieci. Od lat
90. XX wieku pojawił się jednak nowy, interesujący trend, który zmusza nas do
odejścia od tych utartych wyobrażeń. Książka obrazkowa przekroczyła granice
dziecięcego pokoju i stała się nurtem literatury/sztuki przeznaczonej dla
dorosłego odbiorcy. Jak twierdzą badacze zjawisko to narodziło się w
Skandynawii skąd rozprzestrzeniło się na inne kraje europejskie. Od początku
XXI wieku powstaje coraz więcej książek obrazkowych dla młodzieży i dorosłych
czytelników. Wiele z nich to propozycje wybitne, wyróżniające się wysokim
poziomem artystycznym. Książka, którą przedstawiam w tym wpisie jest
interesującym przykładem tej tendencji.
Dette
snakker man bare med kaniner om (O tym można rozmawiać tylko z królikiem) to obrazkowa książka dla
nastolatków i dorosłych czytelników. Jej autorka, Anna Höglund jest znaną
szwedzką pisarką i ilustratorką, którą publikuje od początku lat 80. i ma na
swoim koncie wiele nagród.
Dette
snakker man bare med kaniner om jest jej najnowszą książką, która w Szwecji stała się swoistym
fenomenem: w krótkim czasie doczekała się aż czterech wydań i kilku znaczących
nagród. W Norwegii została również znakomicie przyjęta.
Postacie, historia, jak również sposób jej
przedstawienia decydują o oryginalności tej pozycji. Bohaterem jest tytułowy
królik, a dokładniej wrażliwy trzynastolatek, który przedstawia się jako królik.
Nie jest on jednak prawdziwym królikiem, czego dowodzi zarówno jego
powierzchowność, jaki i przeżycia wewnętrzne. Jego wygląd - humanoidalny królik o postawie człowieka - predestynuje
go do bycia pomiędzy światem ludzi i zwierząt. Pomiędzy, a więc nigdzie? „Króliczość” podobnie jak nieokreślona płeć wyraża
inność i samotność bohatera. Jest również maską, która skrywa Everymana. Bo tak
naprawdę każdy z nas jest królikiem…
Problemy, które ma główny bohater są
jednocześnie typowe dla okresu dorastania, jak i dla wielu innych momentów w
naszym dorosłym życiu. W egzystencjalny i filozoficzny sens opowieści wprowadza
już jej pierwsze zdanie:
„Jeg kom til verden
en vårdag for tretten år siden.
Jeg angret nesten øyeblikkelig”.
en vårdag for tretten år siden.
Jeg angret nesten øyeblikkelig”.
(Przyszedłem na świat
pewnego wiosennego dnia trzynaście lat
temu. I niemal natychmiast tego pożałowałem).
Bolesne poszukanie tożsamości i miejsca
w świecie, głównie poprzez relację z innymi zostaje wyrażone zarówno poprzez
tekst, jak i ilustracje. Jedno i drugie jest wymagające i… niewesołe.
Na przykład zdaniu „Alt
er meningsløst” (Wszystko jest bezsensowne) towarzyszy obrazek przedstawiający „królika”
stojącego na poboczu ciemnej drogi w rowie. Wszystko tonie w czerni i
szarościach. Kompletny brak nadziei.
Dette snakker man bare med kaniner om jest
opowieścią wrażliwca o próbie bycia z innymi i dopasowania się do świata. Znakiem
tej wrażliwości jest m.in. nadzwyczajnie dobry słuch bohatera, który sprawia, że
słyszy on „zbyt dobrze”.
Znaczącą rolę
spełniają relacje z rodziną, przy czym rodzice zostali tu przedstawieni w
sposób niejednoznaczny. Autorka podkreśla obcość między nimi i nieudane relacje
małżeńskie. Pokazuje również (poprzez
ilustrację) radość ojca z narodzin dziecka. Matka wydaje się bardziej obca (to
również pokazuje ilustracja), jakby nie mogła w pełni spełnić się w roli matki.
Próbuje jednak (nieudolnie) pomóc swojemu
dziecku. Mówi „Ikke vær så følsom” (Nie bądź taki wrażliwy), w czym stara się
mu ułatwić przejście przez świat. Interesującym zabiegiem jest ledwie
dostrzegalne upodobnianie wyglądu rodziców do królika. Włosy rodziców, które
wyglądają jak królicze uszy, są być może symbolem nieuświadamianej, ale istniejącej
bliskości w rodzinie. Osobą najbliższą „królikowi” jest dziadek, z którym
odkrywa on/ona silną więź i podobieństwa. Dziadek, podobnie jak nastolatek, filozofuje i ma dość ponure spojrzenie na świat. Wygłasza np.
zdanie „Man er sin egen verste fiende” (Człowiek jest swoim najgorszym
wrogiem). Rozmowy z dziadkiem pełnią znaczącą i pozytywną rolę w życiu
bohatera. Dyskusje uruchamiają myślenie i różne sposoby widzenia świata. Na przykład przytoczone wcześniej stwierdzenie bohater
doprowadza dalej, przyznając, że człowiek jest swoim najgorszym wrogiem, ale
równocześnie może być swoim najlepszym przyjacielem.
Niemal każde zdanie ma u Höglund
głębsze znaczenie, odnosi do filozofii lub nauki (np. współczesnej fizyki). O
wartości Dette snakker man bare med kaniner om decyduje jednak nie tylko
„intelektualna elokwencja”, ale to, że nie stroniąc od wysoce pesymistycznych przemyśleń,
autorka w ostatecznej wymowie dochodzi może nie do optymizmu, ale pogodzenia
się z rzeczywistością. Istotnie znaczenie ma również chęć bycia bohatera z
innymi ludźmi oraz swoista epifania, która kończy tę opowieść „I dag kjenner
jeg at alt henger sammen. Jeg hører sammen med alt som fins” (Dzisiaj rozumiem,
że wszystko jest ze sobą powiązane. Słyszę wszystko co istnieje w jedności).
Tak więc na koniec nie pozostaje mi nic
innego jak przyklasnąć norweskiej recenzentce
Ingvild Bræin, która napisała: „Det er
ei perle av ei bok som gjer stort inntrykk nettopp fordi den evnar å formidle
ei sår livserfaring, men likevel skape rom for håp og livsmot” (To perła wśród
książek, które wywierają silne wrażenie, poprzez to że potrafią przekazać ból
egzystencji, tworząc równocześnie przestrzeń dla nadziei i chęci do życia).
Bildeboka Dette snakker man bare med kaniner om var allerede en stor suksess i
Sverige. Det overasker meg ikke. Teksten og bildene er poetiske og
tankevekkende. Boka fungerer utmerket for både unge voksne og voksne lesere. Dette
er et godt eksempel på bildebok for voksne. Bildebøker for voksne er ny
litteratur tendends som har begynt på 1990-tallet i Scandynavia. Bøkene
for voksne holder en høy kunstnerisk standard, og speiler alvorlige sider ved
virkhekigheten.
I Dette
snakker man bare med kaniner om møter vi introvert trettenåring, fremstilt
som en kanin. Den ser utt som kaninen, presist sagt halvt mennesker halvt
kaninen. Både utseende og personlige egenskaper er grunner til at den føler seg
som annerledes og utenfor.
„Jeg kom til verden
en vårdag for tretten år siden.
Jeg angret nesten øyeblikkelig”.
en vårdag for tretten år siden.
Jeg angret nesten øyeblikkelig”.
Dette er den første setningen i boka
som griper oppmerksomheten til leseren. Forfatteren stiller mange grunnleggende spørsmål: „Hvem er
jeg? ”, „Hva vil jeg? ”, „Hvor står jeg i forhold til andre? ”. Dette er
store og viktige selvfølelsesspørsmål for tenåringer. Men denne boka retter mot
de voksne lesere også. Her finnes noen tanker og synspunkter som er mer
universelle. For eksempel:
„Alt er meningsløst”, „Jeg både er, og
er ikke, den som vises i speilet”, „Man er sin egen verste fiende”.
Det er verdt o tenke over: hvorfor en
kanin som er hovedpersonen? Hvorfor ikke en gutt eller ei jente? Etter min
mening, markerer forfatteren på denne måte avstand mellom hovedpersonen og
andre (mennesker og familie untatt bestefar) og mellom hovedpersonen og lesere.
Målet for forfatteren er å framstille kaninens
social og psykologisk situasjon og få lesere til å tenke (ikke slappe av og
kose seg med boka). Jeg er enig med Ingvild Bræin som har skrevet at
„Det
er ei perle av ei bok som gjer stort inntrykk nettopp fordi den evnar å
formidle ei sår livserfaring, men likevel skape rom for håp og livsmot”.
Anna
Höglund, Dette snakker man bare med
kaniner om, oversatt av Gunstein
Bakke, Magikon 2015
Język/språk:
norweski (bokmål)/ norsk (bokmål)
Grupa
wiekowa/Alder: 12-16 lat/år
